“Ñande Ypykuéra” Narciso R. Colmán mba’éva



Rupavẽ ha Sypavẽ imemby mbohapy kuimba’e ha heta kuña. Umi ojeikuaavéva apytépe oĩ: Tume Arandu, ikatupypyrýva, ojeikuaáva arandu túvaramo, oúva ichupe yvágagui; ha’e Pa’i Sume mombe’upykuéragui. Marangatu, ha’éva Kerana ru. Japeusa, heñóiva ipýguio, ha’e memby hekovaíva, opamba’e oñepyrũ ojapo hapykuéguio. Hogayguakuéra ndaija’éi hese ome’ẽ haguére ojavývo heindy Yrasẽmape pohãvai; upéi oñapymi ýpe ha omano, hetégui oiko japeusa, ha péicha oiko hapykue gotyo opaite árama. Kuñanguéra apytépe oĩ: Porãsy, he’iháicha héra porã sy, imbaretéva. Guarasyáva, o’yta kuaáva, omendáva Karive ndive, herajo’áva Paragua (Raza Guarani ypykue). Tupinamba, avei imbaretéva omenda Mba’erory ndive, herajo’áva Amaraso, Paragua ryke (Raza Tupi ypykue), Yrasẽma, ysyry purahéi, iñe’ẽ puasyetéva, ombopu porãitéva mbaraka. Ohasávo ary…atýpe oĩ peteĩ kuñataĩ ndeporãva ha’éva Kerana, Marangatu rajy, Tau, ha’éva aña ñemoñare oñembokíva hese, ha ojerováva karia’y nde porãvape ha omondaséva kuñataĩme; oñemoinge Angatupyry, imarangatu rekóva, oñangareko hag̃ua hese. Oñorãirõ pokõi ára pukukue, pyhare jepe ha osẽ itenonde Tau, oipytyvõ ichupe Pytajovái, heko ñañáva, imbarete ha oñorãirõ kuaáva. Tau ha Kerana ári ho’a Tupã ñe’ẽpochy ha upévare omoñemoña hikuái pokõi tekove ndevaipajepéva ha’éva: Teju Jagua, Mbói Tu’ĩ, Moñái, Jasy Jatere, Kurupi, Ao Ao y Luisõ.

Teju Jagua: Hete ojogua umi teju tuichávape, ha oguereko pokõi jagua akã. Kóva ha’e Tau ha Kerana memby ypykue. Hete tuichágui ndaikatúi oipuru mbarete oguerekóva. Okaru yvakuéra, eirete oguerúva chupe ipehẽngue Jasy Jatere.
Mbói Tu'ĩ: Kóva ha’e Tau ha Kerana memby mokõiha, hete mbói ha iñaka tu’ĩ. Oje’émi hese Ha’eha mba’e he’õ rerekuára. Avei ha’e pira, mbusu, ysapy ha yvoty ñangarekohára.
Moñái: Kóva hina Tau ha Kerana memby mbohapyha. Ñu ha yvytu jára, ipokovívare ha mondaháre oñangareko ha oipytyvõ. Omondáva omono’õ Cerro Yyytykuápe, ko’ag̃a hérava Cerro Kavaju Atyrápe. Avare Tume ohapyva’ekue itakuápe ha upe guive opyta héra Moñaikuare.
Jasy Jatere: Kóva hina Tau ha Kerana memby irundyha. Ko mitã’i yvágaicha hesa hovy asy ha kuarahy mimbícha iñakãrague sa’yju. Og̃uahẽvo asajepyte ndaje osẽ omosarambi mborayhu ha tetia’e. Oje’e hese opívo oguataha ha oguerekoha ipópe ka’a rakã pehẽngue ome’ẽva ichupe mba’ekuaaita. Oipurúva oguerokañy hag̃ua mitã oguaraháva ipehẽngue Ao-Ao.
Kurupi: Kóva hina Tau ha Kerana memby poha. Karia’y karape oikóva asajepyte ka’aguýre ñemiháme. Oikóje ohapera’arõ mitãkuña osẽva asajerei hógagui, Kurupi ojuráne katuete ha ogueraha ka’aguy hesakãhápe kapi’ipe rovyũ ha hyakuãvureíva ári orairõ ombotarova térã ojuka peve.
Ao Ao: Kóva hina Tau ha Kerana memby poteĩha. Oje’e Ao Ao oikoha kure ka’aguýramo ha ijatýha hendivekuéra; oiko hag̃ua oñondive kuimba’e ro’o rapykuéri. Ndaje kuimba’ekuéra ojehekýi hag̃ua Ao Aógui, ojupí yvyra raka rehe; ha upéicha jave Ao Ao ojo’o yvy ha oity yvyra, ho’u hag̃ua kuimba’e.
Luisõ: kóva hina Tau ha Kerana memby pokõiha. Ojogua peteĩ jaguápe; ivai, hesa vera ha iñakãguasu. Pyharepyte vove oho ojapajeréi te’ongue ári, upévare hesa’yju ha ine. Oĩramo kuña imembýva pokõi kuimba’e, pe ipahaguéva ha’eva’erã katuete Luisõ. Pyhare reñandúramo oñarõva ha opoko nde py ipo ro’ysãme, ha’e Luisõ nemomarandúva nde ára paha.
Referencias

      Pombero karai Pyhare

   

ikarape, hete haguepáva, oturuñe´ê po´i.

Oiko tatakuápe, ho´u guaripóla ha opita timbo pety rogue.

Nde rayhurô katuete ne pytyvô, nahániriro katu nde japi itápe.

Pombéro ha´e kuri petei ava ñande ypykue ikatupyryetereíva ha ohendúva opa mba´e mombyry

guive , petei árape ohendu petei mba´e ivaiva ha upéva ha´e omombe´u jerokyhápe, osênguévo

upégui tapicha aña oñakarama    hese ha oñapyti ñu perô mbytépe upépe ha´e oñeñoty

ijajura guive ha omano mboyve oha´aheta guyra saitépe, leô, ka´i ha opa mymba oiva ko yvora ári.



Omano asy Pombéro ha upe guive opyta iñe´â ko yvy ape ári oikundaha ha upe pyhare oguahêvo

Pombéro ojeheróva opiâ opiâ  ha oguata pytûmbyre oheka umi tapicha ojuka asýva´ekue ichupe

upévare Karai Pyhare ojeheróva Pombéro Pyharénte osêva.

Aníke esê pyhare ...háke Pombéro!!!

Ohai  Estela Segovia de Villamayor

TEJU JAGUA

Teju Jagua ndajeko siéte iñakã, jaguarete meméva, ha hete katu teju ndetuichapa jepéva. Ijape hatã, ipyko’ẽmba, ha omimbi ojogua órogui ijapopyrépe. Iñakãnguéra katu ndaje, Arca de Noéicha, oĩ pytãva, hũva, sa’yjúva, hovýva, opáichagua kolor oĩ, ha hãimbiti joa omaña ágotyo pégotyo hikuái. Ndahesa’ỹiri ndaje. Hesa reínte. Hendaguépe ojekuaa tata mymýi ogue’ỹva, ha ha’etévaicha osẽtava okápe omyendypa ojuhúva guive hapépe.

Mavave ndoikuaái mamópa oiko. Katu oje'e hese oikoha peteĩ ka'aguy iporãitereívape, aipo Jaguarón sérro gotyo, ha upépe ha'e oguardia ponoike mavave oike. Upépe ndaje ndaipóri yvyra hi’a’ỹva. Ha ijerépe oĩ peteĩ yvy kandu paje, ysyry potĩ akã ári, ha upépe Teju Jagua okaru. Upe yvy kandu pajégui ndaje opupu eirete sa’yju asýva, imba’erã voi omoĩva chupe huvicha upépe. Ha upéva ndaje Añaite voi. Ha pe eíra ndaje opupu ha'e iñembyahýi javénte. Hyguatã Teju Jagua ha oñemboty jeýma la eíra kua.

Sapy’ánte oñehendu oguahúramo, omboryryipa yvy, ombojaparo ita hamba’e, péicha ku amenáso oky gota jave hína. Ha upéi opu’ãma yvytu atã, umi hũva, oje'éva imbytépe ouha Añaite voi.

Teju Jagua rehe jeko ndaipóri yvypóra omaña va’erã. Ha oiméramo sapy’ánte ojapóva, uperire opytáma ndohechavéi. Pytũguãpema

Kaso ñembombeu: jasy jatere niko hovatavy hina

Pètei karai, hembireko ha ita yramimi oikova ekue ysyry sakame, tavai oiva ka´asapapè. Upepe ojogapò kuri hikuei ha  omba apò kokuepè. Mbohapy mita jeko oguereko, ha mbohapyve iñakahata, hetiae ha hesai. Kaloi ndaje upè iñakahataveva umi mbohapy mitai apytepè.

Ndojoguaiete Robertito ha maria´ipe., ko´a moko´i  katu  imarangatuvevoi.Kola’i  ndopytai petei hendape ‘’sevo’i ,he’imiva’era chupe umi iñirumimi. Sapy’ante okañymiva’era hogagui .Oho ha ka’arupytu rupi oujey. Upeichavero jepe,ndoui ha ndohoi kola’ipe,

ÑE`ËNGA ( DICHOS)

• A medidake ndokyvéi oky aguï, he`i ndaje mbya
•  A su orden he`i sepulturéro ipiola pyahúva

• Acá hay gato encerrado, he`i mbarakaja hyeguasurö
• Adios mundo cruel he`i, ju`i ojepoirö posope 
• Agänte chehentemanóva`erä, he`i la ka`ay he`ëme noñekombidai va`ékue veloriohápe
• Ägante ojere porä jeÿne chéve, he`i ipóncho savanáva
• Aguapyhápe voi aju, he`i kururu, ojofreserö chupe asiénto

• Ahama he`i trúko ra`äha
• Aháta aju , he`i osóva 
• Ahechagui reinte , he`i mondaba
• Ahi esta el golpe, he`i iñakajekáva
• Aichejaranga, he`i la imembu piruva
• Aiko reinteko, he`i guaguï korpiño

 

                         moñai

kova hina TAU HA KERANA memby mbohapyha . Ñu ha yvytu jára ,ipokoviverare ha mondaháre oñangareko ha opytyvo. Omondáva omono’o cerro yyytykuápe , ko’aga  hérava cerro kavaju atyrápe .

Avare tume ohapyva’ekue itakuápeha upe guive opyta héra MOÑAIKUARE

LUISO                                                                  

Kóva hina tau ha kerana memby pokoiha. Ojogua petei jaguápe ivai ,hesa vera ha iñakaguasu. Pyharepyte vove oho ojapajeréi te’ongue ári, upévare hesa’yju ha ine oiramo kuña imembýva pokoi kuimba’e , pe ipahaguéva  ha’eva’era katuete luiso. Pyhare reñandúramo oñarova ha opoko nde py ipo ro’ysame , ha’e luiso nemomarandúva nde ára paha.  

MBOI TU’I

Kova ha’e TAU HA KERANA memby mokoha, heta mboi ha iñaka tu’i. Oje’emihese

Ha’eha mba’e he’o rerekuara. Avei ha’e pira,mbusu,ysapy ha yvoty ñangarekohara

                       KURUPI

Kóva hina tau ha kerana memby poha. Karia’y karape oikóva asajepyte ka’aguýre ñemiháme. Oikóje ohapera’aro mitakuña oseva asajerei hógagui , kurupi ojuráne katuete ha ogueraha ka’aguy hesakahápe kapi’ipe rovyu ha hyakuavureiva ári orairo ombotarova téra ojuka peve